Elphi Nelissen, bestuurslid Fontys University of Applied Sciences, is ervan overtuigd dat circulair bouwen over 30 jaar de gewoonste zaak van de wereld is. Wij spraken met haar over de vraag hoe we dit gaan bereiken.
Circulaire transitie
“Laten we dan eerst de definitie van circulair bouwen samen goed vaststellen. Wij vinden dat het een manier van bouwen is die de aarde en grondstoffen niet onnodig uitput, het milieu niet aantast en ecosystemen intact laat. Dat doen we voor de mensen hier en nu, later en elders”, vertelt Nelissen.
“Vanuit de gemeenschap is er zeker de behoefte en wens om richting circulair bouwen te bewegen. Dankzij de toenemende kennis van de jongere generaties is dit slechts een kwestie van tijd. Ontwerpers die we nu opleiden gaan het verschil maken. Op de TU/e, waar ik onlangs afscheid heb genomen, is circulariteit een integraal onderdeel van het curriculum. Andere opleiders volgen.”
“En er zijn veel meer initiatieven op het gebied van circulariteit. Zo heeft BNA onlangs een uitvraag gedaan voor het beste circulaire gebouw van Nederland. Ook toonaangevende ontwerpers zijn zich bewust van de noodzaak. De overheid heeft afspraken gemaakt bijvoorbeeld. Nu wordt nog slechts 27% circulair aanbesteed, maar de afspraak ligt er dat in 2023 alle uitvragen circulair zijn, tenzij er noodzaak is om het niet te doen.”
Benodigde verandering
“De grootste weerstand zit bij opdrachtgevers, ontwerpers en bouwers. Zij zijn gewend aan duidelijkheid rondom brandwerendheid en veiligheid. Zij gaan voor de veilige keuze. Vaak weten ze gewoon niet goed genoeg hoe hout zich gedraagt en wat je er mee kunt. Terwijl op het gebied van hergebruik van kozijnen, modulaire houtbouw of prefab al zoveel mogelijk is. Hen adviseer ik: ga mee in de stroom van circulariteit. Anders heb je over 10 jaar geen bestaansrecht meer. Je zult wel mee moeten. Dat geloof ik echt.”
“Kijkend naar kozijnen zijn de desbetreffende partijen erbij gebaat dat ze de Total Cost of Ownership van hout tegenover aluminium en kunststof hebben. Dat moet specifieker per situatie. Bij hoogbouw is dat anders dan bij laagbouw. Aan de kust is het anders dan in Zuid-Limburg. Kijk dus niet puur naar aanschaf, maar naar de totale reële onderhoudskosten en levensduur. Meet alles objectief.”
“Ook de CO2-opslag moet nog realistischer doorberekend worden. Opslag in het hout wordt nu niet meegenomen omdat ervan uit wordt gegaan dat het aan het einde van de levensduur verbrand wordt. Als je hout opnieuw gebruikt is dit echter niet het geval. De cijfers in de Nationale Milieu Database (NMD) voor hout zijn dus te ongunstig momenteel.”
Hergebruik houten kozijnen
Het is de wens van Elphi Nelissen om te recyclen of hergebruiken. “Het beste blijft hergebruik. Wat je niet hoeft te oogsten, heeft ook geen voedingsstoffen nodig. En dan het liefst als element, dus het kozijn als totaal oppakken. Transformeren van enkel naar 3-dubbel glas. Een kozijn handig uit elkaar kunnen halen. Van een kozijnonderdeel een nieuw onderdeel maken in de gewenste maten. Daarbij gaat het niet eens zozeer over de kosten, maar over massa maken. Hout verbranden willen we het liefst voorkomen. Natuurlijk kan dat met zaagsel, maar dat is toch downcyclen. Het moet minstens gelijkwaardig zijn, vind ik. Of wat Piet Hein Eek (ontwerper van houten meubelen van gerecycled hout) doet; upcyclen.”
”Kozijnen van gemodificeerd hout kunnen tot wel 80 jaar meegaan. Dus ook in de meest barre omstandigheden.” – Elphi Nelissen
Brainport Smart District
“Met Brainport Smart District ontwikkelen we nu 500 tijdelijke woningen die in 6 maanden moeten staan. Wat we merken is dat ontwikkelaars van deze woningen bijna allemaal kiezen voor hout! Dat komt natuurlijk ook door de vastgestelde circulaire ambitie, die andere antwoorden oplevert. De sfeerplaatjes die we krijgen suggereren wel bijna allemaal hout. En ook de bewoners spelen hierin een belangrijke rol. Mensen houden van hout. In ieder geval krijgen we het in deze wijk voor elkaar een woning van hout beneden de €100.000,- (excl. grondprijs) te bouwen in systeemontwikkeling met houten kozijnen.”
Eigen woningrenovatie met hout
Nelissen is momenteel een vakantiewoning van hout aan het bouwen in Friesland. Ze heeft gekozen voor een complete houten draagconstructie, met deels houten gevels en houten vloeren. “Uit idealisme hebben we de keuze gemaakt voor een zo laag mogelijke milieu-impact. Maar ook om een prettige, natuurlijke sfeer op te roepen.”
Toch zijn de kozijnen niet van hout. “Destijds zijn we gegaan voor gerecycled aluminium. Hout heeft toch onderhoud nodig. Als je dan gaat rekenen met arbeidskrachten, materialen, verf… Bovendien staat de woning onbeschut, aan het water blootgesteld aan heel veel wind.”
Wij vroegen Nelissen welke vergelijking ze hiervoor heeft gemaakt. Als we kijken naar de hele levensduur van een kozijn of gebouw, dan scoort kunststof als materiaal slecht. In standaard woningbouw is aluminium dan weer te duur. Een prima alternatief is daarom gemodificeerd hout, zelfs in de meest barre omstandigheden.
Als laatste statement vertelt Nelissen: “Laat me dit dan aan de houtbranche meegeven: ik heb echt mijn best gedaan, maar ik ben hierover destijds onvoldoende informatie tegengekomen.” Die opmerking knopen we ons als houtindustrie goed in onze oren!
Houten kozijnen zijn al jaren onverminderd populair bij huiseigenaren in Nederland. En met een goede reden. Want ondanks de intrede van nieuwe materialen – zoals kunststof en aluminium – hebben houten kozijnen vooral veel voordelen. Wat de belangrijkste redenen zijn om te kiezen voor houten kozijnen? Je leest het in dit artikel.
Duurzaam
Natuurproducten bewerkelijk? Niet als je naar hout kijkt. Uit onderzoek blijkt dat hardhouten kozijnen makkelijk 40 tot 75 jaar in de gevel zitten. Kijk maar naar alle monumentale panden in oude binnensteden. Vaak zitten er houten kozijnen in die al langer dan een eeuw meegaan. En omdat hout een natuurproduct is, is het volledig hernieuwbaar. Voorwaarde is dat het hout verantwoord geproduceerd wordt door middel van duurzaam bosbeheer. Bijkomend voordeel is dat jonge bossen juist zorgen voor de opname van veel CO2. Dat maakt hout bij uitstek milieuvriendelijk en duurzaam.
Grote ontwerpvrijheid
Houten kozijnen geven architecten veel vrijheid bij het ontwerpen van een woning. Waar bij kunststof of aluminium vaak gewerkt wordt met standaardmaten en kleuren, zijn houten kozijnen in alle afmetingen te maken en alle kleuren te schilderen. Hierdoor is er veel meer keus, zonder dat dit grote prijsstijgingen tot gevolg heeft.
Isolerend en luchtdicht
Houten kozijnen dragen bij aan een goed geïsoleerd huis. Hout is namelijk een materiaal dat van zichzelf isoleert. Daarnaast wordt het glas al in de fabriek in het kozijn geplaatst. Hierdoor zijn houten kozijnen helemaal luchtdicht en bieden ze een superieure isolatie.
Onderhoudsvriendelijk
Onderhoudsvriendelijk Het vooroordeel dat houten kozijnen veel onderhoud nodig hebben, klopt al jaren niet meer. Sterker nog: dankzij verbeterde productietechnieken, lijmverbindingen en verfsoorten is er juist veel minder onderhoud nodig. Kies je bij de aanschaf voor hoge kwaliteit van materialen, dan hoef je nog maar om de 10 jaar te schilderen. Zeker als je een kozijn waar de zon veel op schijnt in een lichte kleur verft. En is een houten kozijn beschadigd? Dan is die in de meeste gevallen eenvoudig, plaatselijk te repareren. Door beschadigingen op te vullen of onderdelen van het kozijn te vervangen, bespaar je geld en gaat je kozijn veel langer mee.
Veilig bij brand
Hout, dat brandt toch? Dat klopt, maar houten kozijnen zijn juist heel brandveilig. Het hout dat in kwaliteitskozijnen gebruikt wordt, geleidt bijna geen warmte. Bovendien verkoolt het heel langzaam, waardoor houten kozijnen brandvorming juist vertragen.
De waarde van een woning is van veel zaken afhankelijk. Een taxateur kijkt niet alleen naar vormgeving, woonoppervlakte, locatie en onderhoud. Ook elementen van een woning zoals kozijnen en deuren spelen een rol voor de uiteindelijke waarde. Wij zijn benieuwd hoe een taxateur naar houten kozijnen kijkt. Om hier antwoord op te krijgen, spraken wij Joris Jipping. Deze 30-jarige Almeloër is taxateur en directeur/eigenaar van makelaarskantoor Team Sanders, dat ooit werd opgericht door Bern Sanders.
Jipping is sinds eind 2013 werkzaam in de makelaarswereld. Hij studeerde in Groningen en ging daarna aan de slag bij een makelaarskantoor in Enschede. Tegenwoordig is hij de trotse eigenaar van Team Sanders. Ook is hij bestuurslid bij NVM Twente.
Hout
Houtskeletbouw als bouwmethode is bezig met een comeback, zo vertelt Jipping. “Houtskeletbouw was in de jaren ’90 erg populair. Daarna werd het minder en zagen we meer traditionele bouw, waarbij gebruik wordt gemaakt van gemetselde gevels en betonnen verdiepingsvloeren.”
“Traditionele bouw is nog steeds de hoofdmoot, maar in nieuwbouwwijken waar men ‘vrij’ mag bouwen zie je steeds meer houtskeletbouw. Het grote voordeel van deze bouwmethode is de snelheid. Houtskeletbouw gaat sneller. Hierdoor zijn er minder handjes nodig, wat weer geld scheelt.”
Niet alleen qua bouwmethode is hout populair. “Je merkt in het algemeen dat we teruggaan naar natuurproducten. Mensen vinden natuurproducten fijn. Niet alleen qua uitstraling en gevoel, maar ook omdat we ons steeds bewuster worden van materiaalgebruik. We zijn op zoek naar producten die niet schadelijk zijn voor onze planeet. Hout dat op een verantwoorde manier wordt vervaardigd is dan perfect.”
Houten kozijnen
Deze trend is ook te zien in de populariteit van houten kozijnen. “Veel mensen vinden houten kozijnen mooier dan kunststof kozijnen. Ze zijn eleganter en beter te bewerken. Kijk bijvoorbeeld naar oude, monumentale panden.”
“Als taxateur vind ik het echter vooral interessant dat hout een langere levensduur heeft. Om een voorbeeld te geven: zachthout gaat 50 jaar mee, hardhout 60 jaar en gemodificeerd hout maar liefst 80 jaar. Ter vergelijking: kunststof gaat 30 jaar mee en aluminium 40 jaar.”
“Een ander voordeel is dat je houten kozijnen makkelijker kunt aanpassen. Van enkel- naar dubbel- of zelfs triple-glas gaan is bij houten kozijnen vele malen makkelijker dan bij kunststof kozijnen.”
Waarde
Taxateurs zien het dan ook vaak als pluspunt wanneer een woning houten kozijnen heeft. Er zijn echter wel een paar voorwaarden. “Houtkwaliteit en onderhoud spelen een belangrijke rol. Er is veel verschil tussen houtsoorten. En goed onderhoud is essentieel.”
“Wie voor slechte kwaliteit hout kiest en onderhoud verwaarloosd, zal merken dat er kieren, naden en scheuren ontstaan. En dát zijn de dingen waar wij opletten als taxateur. Is het onderhoud slecht? Dan heeft dat een nadeliger effect op de woningwaarde.”
Een taxateur kijkt dus voornamelijk naar de kwaliteit van het hout. “Welk soort hout wordt gebruikt is niet direct belangrijk, maar over het algemeen geldt natuurlijk dat bij hoogwaardige houtsoorten de staat vaak ook beter is. Tevens heb je minder onderhoud nodig om het in stand te houden, wat weer geld scheelt. Ik zou dan ook zeker adviseren om altijd voor het kwalitatief goed hout te gaan.”
Kopers
Een taxateur houdt niet alleen rekening met de kwaliteit van houten kozijnen. “Wij kijken ook naar de vraag in de markt. Voor mensen die met een kortere blik naar een woning kijken, wat vaak het geval is, heeft kunststof vaak meer waarde. Je hebt tenslotte op korte termijn nauwelijks onderhoud. Maar voor mensen die kijken naar historie en kwaliteit, heeft hout meer waarde. En als je kijkt naar binnenkozijnen, dan wordt hout echt gezien als een luxe product. Dus dan hebben houten kozijnen ook weer toegevoegde waarde.”
Waar de voorkeur van Jipping naar uit gaat? “Mijn voorkeur gaat uit naar houten kozijnen, maar als mensen liever kunststof kozijnen hebben, dan begrijp ik die overweging op korte termijn ook. Het probleem is dat veel mensen enkel naar de korte termijn kijken. Dan zijn ze bij kunststof goedkoper uit, maar als je op de langere termijn gaat kijken dan is hout juist veel voordeliger. Hout is bovendien her te gebruiken, wat het nóg duurzamer maakt.”
De oplossing zit hem volgens Jipping in subsidies. “Je moet houten kozijnen nog interessanter maken voor particulieren. Indien hier een beleid voor komt, net zoals bij bijvoorbeeld zonnepanelen en elektrisch rijden het geval is, dan wint de houtindustrie met gemak. Enkel inzetten op de total cost of ownership is onvoldoende, want zoals ik al zei: particulieren focussen zich voornamelijk op de korte termijn.”
Toekomst
Jipping is van mening dat veel mensen momenteel nog niet goed geïnformeerd zijn over de voordelen van houten kozijnen. “Ik merk dat ze niet goed kunnen inschatten wat hout voor hun huis doet. Uit gemakzucht kiezen ze vaak voor kunststof. Initiatieven zoals HOUT100% zijn dan ook erg belangrijk. Alleen als we de voordelen van hout blijven benadrukken, zullen mensen de stap naar houten kozijnen maken.”
“Momenteel denk ik dat op de korte termijn kunststof in nieuwbouwwoningen nog de overhand zal hebben, maar ik zie het wel gebeuren dat het aandeel van houten kozijnen gaat groeien. Hout is zo’n mooi product!”
De taxateur is zelf in ieder geval al een tijdje overtuigd. “In mijn vorige woning heb ik gekozen voor houten kozijnen. En mijn huidige woning is een houtskeletbouwwoning met wederom houten kozijnen. Ik vind hout een prachtig product. En in hout hoort hout.”
Onze planeet is een prachtige, maar kwetsbare oase in een onherbergzaam heelal. Dat wil ik graag laten zien aan anderen, ik wil ze waarschuwen. Ik ben na mijn eerste vlucht naar het WNF gestapt om te kijken waar ik kan helpen als het gaat over biodiversiteit en natuurbehoud. Mijn stemming wisselt tussen pessimisme en optimisme.
Het gaat slecht met de biodiversiteit in de wereld. Sinds 1970 zijn we 70 procent van de dieren kwijtgeraakt. Maken we onze aarde kapot, dan houdt het op. Dat er dan wellicht een paar mensen op Mars rondhuppelen maakt niet het verschil. We kunnen niet met z’n allen naar een andere planeet verhuizen als we deze hebben opgebruikt. Maar als ik dan op universiteiten en beurzen en bij bedrijven jonge, slimme mensen tegenkom met briljante, innovatieve ideeën, dan stemt me dat weer optimistisch. Langzaam verandert de maatschappij. Vroeger had niemand het over elektrische auto’s, FSC of bio-producten. Nu liggen de schappen er vol mee. Als de consument doorkrijgt dat je nog steeds comfortabel kunt leven als je dingen duurzaam doet, en als bedrijven doorkrijgen dat je nog steeds gezond kunt ondernemen als het duurzaam is, dan gaan we de goede kant op.
We kunnen de ruimte in de toekomst gaan gebruiken voor bijvoorbeeld energiewinning, zodat we fossiele brandstoffen niet meer nodig hebben. Er zijn serieuze ideeën om Helium-3 van de maan te halen om te gebruiken voor kernfusie- reactoren, een proces waarmee we de zon nabootsen. Volgens sommige berekeningen kunnen we daarmee de hele aarde voor 1000 jaar voorzien van schone brandstof. Mogelijk blijft dat science-fiction, maar het is de moeite waard om dat uit te zoeken. Ook kunnen we kijken naar delfstofwinning op de maan en op planetoïden. Dat zijn grote brokken steen die soms dicht bij de aarde komen. Deze zitten vol met kostbare metalen als palladium, ittrium, platinum, wat we nodig hebben voor onze mobieltjes en LCD schermen. Of kobalt voor de batterijen van de elektrische auto’s. Nu hebben we daar nog gevaarlijke en vervuilende mijnbouw voor nodig. Zo kunnen we de ruimte goed benutten en de aarde met rust laten en voorzie ik een prachtige aarde vol houten gebouwen en natuur.
Voor deze oplossingen moeten we het hebben van de jonge generatie. Zij denken out-of-the-box en niet in problemen, maar in oplossingen. Er is helaas een groot tekort aan jonge mensen in technische vakken. Op alle niveaus, maar zeker op het mbo. Daarom ben ik ook bij het Techniekpact betrokken. Techniek bied je een prachtige carrière. We moeten ons óók op meisjes richten. Mijn activiteiten voor het Techniekpact richten zich op kinderen in de leeftijd van 10 – 12 jaar. Wanneer je kinderen op die leeftijd op een leuke manier laat kennismaken met techniek, zijn ze er later eerder voor gewonnen. Het is lastig om voldoende jeugd te enthousiasmeren voor een technisch vak of ambacht, maar door ze te vertellen over ruimtevaart en wat daarbij komt kijken, hoop ik ze ervan te overtuigen dat techniek overal in zit en hartstikke leuk is.
Wat wil je eigenlijk aan het einde van je leven betekend hebben voor mensen? De combinatie van avontuur, spanning en nut heeft mij op dit carrièrepad gebracht. Die mix was de reden om arts te worden en daarna astronaut. Aan het eind van mijn leven hoop ik dat ik de mensheid een klein stukje verder heb geholpen. Door de experimenten waaraan ik heb bijgedragen en door het enthousiasmeren van de jeugd. Die heeft de toekomst.
Je weet zoveel prachtige verhalen vol passie en begrijpelijk op ons over te brengen. Stel mensen onthouden er maar één ding van, wat wil je dat dat is? Als ik word onthouden als de persoon die veel jonge mensen heeft weten te enthousiasmeren voor wetenschap, techniek en duurzaamheid, ben ik tevreden.
Onze aardbol is vooral bedekt met heel veel zoutwater, hoge gebergten en woestijn. De vruchtbare grond om op te leven is heel beperkt.
In 1968 vlogen er voor het eerst mensen om de maan in de Apollo 8. Ik zie onze aarde nu ook als een ruimteschip. Wij zijn allemaal astronauten op een ruimteschip met beperkte voorraden. Als de oceanen leeggevist zijn en de bossen verdwenen, dan krijgen we dat niet meer terug. We zitten allemaal in hetzelfde schuitje. Ik zag vanuit de ruimte gekapte bossen, erosie, lichtvervuiling en luchtvervuiling. Onze aarde heeft hersteltijd nodig. Dan kunnen we bronnen en grondstoffen blijven gebruiken. Maar dat lukt niet zonder hersteltijd.
Ontbossing is goed te zien vanuit de ruimte in de vorm van rookpluimen in bijvoorbeeld Afrika en Indonesië of de graatstructuren van weggekapt regenwoud in Brazilië. Daar is de belangrijkste oorzaak van grootschalige houtkap de veeteelt. Voor de verbouw van mais en soja dat nodig is om tot veevoer te verwerken. Op Borneo zijn oliepalmplantages een groot probleem. Ik heb met eigen ogen gezien hoe daardoor veel grond braak ligt en de biodiversiteit is verdwenen. Het verdwijnen van het bos berooft de bewoners van hun levensonderhoud en dwingt ze te verhuizen naar krottenwijken in de steden.
Elke dag komen er 200.000 mensen bij. Dat is een flinke stad per dag.
Ook hardhout is een probleem. Mijn eigen houten kozijnen zijn FSC-gecertificeerd. Dat doe ik omdat de bossen hiervoor gekweekt zijn en houtconsumptie niet ten koste gaat van eeuwenoude bomen. Als je een oude boom kapt, worden complete biotopen vernietigd. In FSC-bossen wordt een boom bewust gekapt om licht te creëren voor de groei van een nieuwe boom. En ook hier weer is de oplossing dus hersteltijd. Zijn we nog op tijd om het tij te keren? Ik blijf positief over wat we als mensen kunnen. Met andere materialen en technologieën kunnen we zorgen dat het consumptie efficiënter en schoner kan. Maar het is ook een politiek verhaal. Overbevolking is een groot probleem. En de toename van de westerse overconsumptie legt een enorme druk op de natuur. De mensheid is eigenlijk een plaag voor deze planeet. Elke dag komen er 200.000 mensen bij. Dat is een flinke stad per dag.
Wat is jouw visie op de toekomst van bouwen in Nederland?
Nederland is één van de dichtstbevolkte landen ter wereld. Menselijke activiteit kon ik goed zien vanuit de ruimte, zoals de Afsluitdijk en de Deltawerken. ‘s Nachts is Nederland één van de meest verlichte plekken in Europa, duidelijk een dichtbevolkt land. Al deze mensen willen prettig leven, met zo veel mogelijk natuur om hen heen. Want dat is goed voor de gemoedsrust.
We hebben in Nederland tegenwoordig te maken met een enorme veestapel. Vroeger at men een keer per week vlees, tegenwoordig veel vaker. Het meeste vlees dat we produceren exporteren we trouwens, dat is niet eens voor onze eigen consumptie. Ik ben zelf geen vegetariër, ik waardeer een goed stukje vlees als ik ergens uit eten ben, maar het consumeren van veel vlees is slecht voor onze gezondheid en legt grote druk op natuur en milieu. Denk aan ontbossing, de enorme hoeveelheid zoetwater die nodig is en de uitstoot van methaan. Met het verkleinen van de veestapel en efficiëntere gewassenteelt kan veel grond gebruikt worden voor natuur, recreatie en woningbouw.
De timmerindustrie wil het zo goed mogelijk doen, bijvoorbeeld door deze certificeringen waar strenge eisen aan verbonden zijn. Zijn de houten kozijnen in jouw woning van een gecertificeerde fabrikant? Jazeker. Dat was een heel bewuste keuze. Een boom staat in een compleet ecosysteem. Als we weer alleen maar productiebossen aanleggen, dan verliezen we biodiversiteit. Dus een productiebos naast een natuurlijk bos, dat is het beste. We hebben in Nederland een grote vraag naar meer woningen. Hout vind ik zelf prachtig, het is een organisch materiaal dat leeft. Schitterend om mee te bouwen. Ik zie liever hout dan beton. We wilden in onze stolpboerderij het nostalgische, oud-Hollandse karakter combineren met het moderne, dus is veel hout gebruikt. De natuur om ons heen voelen is erg prettig, iets wat ik erg miste in de ruimte.
André Kuipers woonde en werkte in totaal 204 dagen in de ruimte. In het internationale ruimtestation ISS was hij arts, wetenschapper, boordingenieur, docent, klusjesman en schoonmaker. Nu – 10 jaar later – genieten we nog steeds van zijn verhalen en ervaringen. En meer dan ooit zijn er belangrijke lessen te leren.
Moet je niet een tikkeltje gek zijn om de ruimte in te willen gaan?
Het is echt een passie, bijna een obsessie, te vergelijken met topsport. Je doet alles om je doel te bereiken, je bijt je erin vast, alles moet ervoor wijken. Voor iedere missie moet je drie tot vier jaar trainen en 80 procent van wat ik geleerd heb, heb ik niet gebruikt. We hebben op de grond veel op storingen en calamiteiten getraind, terwijl het grootste deel van wat je in de ruimte doet routine is. Ook train je voor het uitvoeren van allerlei experimenten.
Zo zou ik vanuit de ruimte een robotwagentje besturen in Noordwijk. Dat experiment werd helaas uitgesteld. Ik was ook back-up voor het koppelen van de Dragon van SpaceX aan het ruimtestation ISS. Dat ging ineens wel door! Het blijft frustrerend voor me om te beseffen dat heel veel van de kennis die ik heb opgedaan, nooit zal hoeven gebruiken.
Wat vond je het minste en het mooiste in de ruimte?
Ik miste de natuur daar enorm. Vogelgeluiden, frisse wind… In het ruimtestation heb je alleen maar plastic en metaal om je heen en hoor je voortdurend machinegeluiden. Ik kreeg daarom van mijn Russische collega een bestandje met vogelgeluiden toegestuurd. We hebben de groene plastic strips van voedselpakketten bij elkaar vastgeplakt in een module. Zo bootsten we een bos na, om er voor het gevoel even in te kunnen rondzweven.
Zweven is één van de prettigste dingen om te ervaren. De eerste dagen maakt het je bewegingsziek en je moet ook echt leren netjes te zweven zodat je niet wild tegen dingen aanbotst. Daarna is het heerlijk. Het vrije gevoel, nergens drukpunten ervaren. Slechts één licht duwtje met je vinger is genoeg voor de gewenste beweging. Ik ben daarom nog altijd graag onder water, dat komt nog het dichtst bij dit gevoel.
Ook het spelen met gewichtsloosheid is magisch. In gewichtsloosheid vormen vloeistoffen zich tot een bol. Dat gebeurt dus ook met sinaasappelsap en melk. We leren dat we niet mogen spelen met eten, maar in het ruimtestation deden we niets liever.
Met stip op één staat het fenomenale uitzicht dat ik had op de aarde en het heelal. Dat is het allermooiste van het vak en de reden waarom ik het ooit wilde gaan doen: de aarde vanuit de ruimte zien.
Maar liefst 16 keer per dag zag je de zon opkomen en ondergaan. Dat moet heel bijzonder zijn!
Ja, dat blijft mooi. We vliegen met 28.000 kilometer per uur om de aardbol heen. Dat betekent 16 keer per dag drie kwartier in het licht en drie kwartier in het donker. We hebben weinig tijd om hier echt van te kunnen genieten. Elke minuut in de ruimte is namelijk ingepland voor nuttige werkzaamheden. Je bent daar de handen en ogen van wetenschappers en technici op de grond. Maar op de vrije momenten heb ik er volop van genoten. De zon die door de lagen van de atmosfeer schijnt geeft de mooiste kleuren. Het ruimtestation is het ene moment in de volle zon, dan weer blauwig verlicht en dan weer in prachtige goudkleuren te zien. Op de momenten dat het op aarde net donker is terwijl de zon nog op het ruimtestation schijnt, kun je het ISS minutenlang zien als het overkomt. Het ziet eruit als een heldere ster die zo snel gaat als een vliegtuig.
In 1,5 uur ben je om onze aardbol heen.
In de ruimte ervaar je een kosmisch gevoel. Als je gewoon in Nederland bent, ervaar je de aarde als plat en de lucht als oneindig. Maar vanuit de ruimte zie je die bol, waar je omheen vliegt. Je ziet Mars en Venus opkomen, de maan… Je bent onderdeel van iets veel groters.
Je zou het als een soort religieus gevoel kunnen omschrijven. De aarde is maar een kleine bol. Je bent er zo omheen. Als je boven India zweeft, weet je dat daar een miljard mensen wonen. En je weet ook: over 1,5 uur zie ik ze weer. Ik kreeg daardoor ook een claustrofobisch gevoel. Niet voor mezelf, maar voor onze aarde. Alleen dat dunne, kwets-bare dampkringetje beschermt ons tegen het heelal.
Een vijandige omgeving met extreme temperatuurverschillen en omstandigheden. Het voelde als een dreigende, zwarte deken. Dat doet je beseffen dat je vanuit aarde niet even ergens anders heen kunt. En dat onze aarde maar een klein bolletje is.
WWF’s visie op bosbeheer gaat over Nederlands Natuur Netwerk en Natura 2000, natuurvolgend bosbeheer en het vergroten van de connectiviteit van natuurgebieden. De grote vervuilers qua CO2-uitstoot zijn landbouw, transport en de bouw. In de bouw is de grote vervuiler beton. Wanneer we hout toepassen kan deze CO2-uitstoot flink beperkt worden. Hout vervangt ook materialen als aluminium en kunststof. Hout wordt steeds meer toegepast in de bouw. Dat is een goede ontwikkeling op gebied van duurzaam bouwen en waardecreatie aan het bos. WWF stimuleert daarom het gebruik van gecertificeerd hout in de bouw.
Bijdrage van de bouw
De bouw kan een bijdrage leveren aan de verbetering van bosbeheer in Nederland, door het gebruik van gecertificeerd hout. Bomen leggen CO2 vast. Door hout te gebruiken wordt de CO2 voor langere tijd vastgehouden. Daarnaast is hout hernieuwbaar en staat het voor duurzame bosbouw en een minimale impact op omgeving (sociaal) en milieu (ecologisch). De vraag naar duurzaam geproduceerd hout neemt dan toe en de vraag naar hout zonder certificaat neemt af. Er is meer controle nodig of daadwerkelijk gecertificeerd hout wordt toegepast. Toepassen van duurzaam geproduceerd hout moet de norm zijn.
Gebruik van hout in de bouw
WWF stimuleert het gebruik van duurzame materialen als hout in de bouw. Kennis vergroten over de toepassingsmogelijkheden van hout bij opdrachtgevers, overheid, architecten, bouwbedrijven en consumenten is hierin een belangrijke stap. Zodat zij niet gemakkelijk grijpen naar vertrouwde gebruiksmaterialen als beton, staal en kunststof. Beton is een grote CO2-uitstoter, zowel tijdens de extractie van grondstoffen, transport en verwerking tot beton. Tijdens extractie van de grondstoffen uit de bodem wordt de bovenlaag vaak onherstelbaar vernield. We willen dus dat er meer duurzame materialen worden toegepast. Hout is een hernieuwbare grondstof en daarmee duurzaam.
Circulair bouwen
Er is vaak veel mogelijk op het vlak van circulair en ecologisch vriendelijk bouwen. Gebruik duurzame materialen zoals hout. Gebruik daar waar het kan gecertificeerd hout. Er zijn verschillende voorbeelden van gebouwen en objecten die van hout zijn gemaakt en niet ’standaard’ zijn, deze voorbeelden moeten we meer gaan delen en omarmen. Collega’s in de bouw die ervaring hebben met ‘duurzaam’ bouwen kunnen anderen inspireren. Stel bijvoorbeeld ook eens een ecoloog aan in het bouwteam.
De tijd dat houten kozijnen op de bouwplaats in elkaar gezet, beglaasd en geschilderd werden, is zo goed als voorbij. Vandaag de dag vinden steeds meer handelingen plaats in de fabriek. En dat levert veel voordelen op. In dit artikel bespreken wij de vijf grootste voordelen van prefab houten kozijnen in de bouw.
Sneller bouwen
Tijd is geld. En dat geldt zeker in de bouw. Elke dag dat een bouwproject langer duurt, kost dat de opdrachtgever geld. Met prefab kan die bouwtijd flink ingekort worden. Door houten kozijnen al in de fabriek in elkaar te zetten, het (isolatie)glas te plaatsen en ze te voorzien van een aflaklaag, hoeft er op de bouwplaats veel minder werk te gebeuren. Zodra de kozijnen uit de fabriek komen, kunnen ze gelijk de gevel in. Hierdoor verloopt de bouw veel sneller.
Makkelijker plannen
De timmerman die een dag uitloopt, de glaszetter die moet wachten op de levering van ramen of de schilder die door aanhoudende regen dagenlang niet kan werken: plannen op de bouw is een flinke operatie. Het tekort aan vakmensen in de bouw maakt deze uitdaging nog groter. Met prefab kozijnen heb je echter veel minder mensen op de bouw zelf nodig. Door kozijnen in de fabriek volledig te maken, te voorzien van glas en af te lakken, zitten ze vaak binnen een dag in de gevel. Dat maakt de planning niet alleen makkelijker, maar ook betrouwbaarder.
Betere kwaliteit
Waar op de bouwplaats stof, zand en het weer invloed hebben op de afwerking van kozijnen, is de productie in de fabriek volledig geconditioneerd. Dat zorgt ervoor dat de kwaliteit van prefab kozijnen gegarandeerd goed is. Verbindingen zijn luchtdicht, waardoor de isolatiewaarde van de houten kozijnen zo hoog mogelijk is. Ook heeft de lak een optimale laagdikte. De lak is rondom aangebracht. Dus ook op plaatsen waar de schilder op de bouw niet bij kan. Prefab kozijnen gaan op deze manier nóg langer mee.
Langer onderhoudsinterval
Een ander voordeel van produceren onder geconditioneerde omstandigheden, is dat de periode tot de eerste onderhoudsbeurt veel langer is. Daarmee besparen bewoners en woningcorporaties op kosten voor onderhoud. Ook voor het uitvoeren van onderhoud zijn goede vakmensen schaars. Hoe beter je het onderhoudsinterval kunt voorspellen, hoe makkelijker dit in te plannen is.
Minder faalkosten
Traditionele kozijnen lopen op de ruwbouw – de fase voor de afwerking van een woning – vaak schade op door stoten, knoeien van metselspecie, stof of het weer. Om deze schade te herstellen, moeten extra uren gemaakt worden. Bij prefab kozijnen voeren fabrikanten hun kwaliteitscheck uit nog voordat het eindproduct de fabriek verlaat. Zo worden faalkosten tot een minimum beperkt.
Oftewel, efficiënter bouwen
De eisen voor bouwprojecten worden steeds hoger: bouwen moet sneller, goedkoper en beter. Met prefab houten kozijnen kan aan al deze eisen worden voldaan. Bovendien maakt prefabricatie bouwprojecten minder afhankelijk van de beschikbaarheid van personeel. Zo behoren vertragingen door uitgelopen planningen of tekort aan vaklieden, tot het verleden.
Hout is al eeuwenlang het meest gebruikte bouwmateriaal ter wereld, maar ook een van de meest duurzame. Hout is een volledig biologisch materiaal, wat wil zeggen dat het hernieuwbaar is en van biologische oorsprong. Met andere woorden: bomen groeien ieder jaar en kleine bomen worden groot. Hout is daarmee van nature een cyclisch materiaal. In vergelijking met andere traditionele bouwmaterialen is het een energie-efficiënte en milieuvriendelijke grondstof. Duurzaam hout kan dan ook een belangrijke bijdrage leveren aan klimaatdoelstellingen. Maar hoe zit het eigenlijk met het gebruik van duurzaam hout in Nederland? In dit artikel benoemen we de feiten over duurzaam hout en het klimaat.
Nederland is koploper
83% van het hout dat in Nederland wordt gebruikt is aantoonbaar duurzaam. Daarmee is Nederland koploper in Europa. Het percentage duurzaam geproduceerd hout dat wordt geïmporteerd door leden van de Koninklijke VVNH lag in 2017 zelfs op 92%.
Nederland is voor ongeveer 85% tot 90% van haar houtbehoefte afhankelijk van import. Het grootste gedeelte van het door Nederland geïmporteerde hout komt uit Europa (76%), gevolgd door Zuid-Amerika (13%), Noord-Amerika (8%), Azië (2%) en Afrika (0,7%).
Duurzaam bosbeheer
Hout mag pas duurzaam worden genoemd als het uit duurzaam beheerde bossen afkomstig is. Bij duurzaam bosbeheer wordt het hout op een verantwoorde manier geoogst, zodat alle bosfuncties behouden blijven. Dit houdt in dat het gebruik van bosproducten geen gevaar oplevert voor de duurzame instandhouding van het bos. Het bos krijgt de tijd weer bij te groeien en te herstellen. Ook de arbeidsomstandigheden van bosarbeiders en de rechten van de bewoners van het bos zijn een belangrijk onderdeel van duurzaam bosbeheer. Door middel van boscertificering wordt aangetoond dat het bos duurzaam wordt beheerd.
Wereldwijd is 435 mega hectare van het bosoppervlakte gecertificeerd. Dat is ongeveer 20% van het totaal aan bos waar hout wordt geoogst. Het gecertificeerde bosoppervlak in Europa ligt op 102 mega hectare, gelijk aan ongeveer 47% van het Europese bosareaal. Hoewel certificering toeneemt, zijn we er dus nog lang niet.
Door het gebruik van hout uit een duurzaam bos krijgt het bos een economische waarde. Dit draagt bij aan bescherming van het bos tegen omvorming naar andere vormen van landgebruik, zoals palmolieplantages of grond voor veeteelt. Een boseigenaar weet zich door duurzaam bosbeheer te verzekeren van inkomsten. Niet alleen nu, maar door de aangroei ook in de toekomst.
Duurzaam hout in de woningbouw
De houtsector heeft de ambitie om jaarlijks 10.000 woningen met houtskeletbouw te realiseren. Per jaar levert dit een reductie op van 6% in CO2-equivalenten. Eén CO2-equivalent staat gelijk aan het effect dat de uitstoot van 1 kilogram CO2 heeft. Door in die woningen ook duurzaam hout te gebruiken voor andere toepassingen (zoals kozijnen en deuren) kan de reductie verder verhoogd worden naar bijna 11%. De keuze voor houten deuren en houten kozijnen levert dus nog eens 5% extra reductie op. Een heldere reden om te kiezen voor natuurlijk hout in plaats van kunstmatig gefabriceerde grondstoffen.
Opslag van CO2 in hout
Naast het vermijden van broeikasgasemissies, ligt er ook CO2 (koolstof) in houtmateriaal opgeslagen. Per kubieke meter hout bedraagt dit ongeveer 1 ton CO2 . De exacte opslag capaciteit hangt af van de houtsoort. Producten kunnen uit één houtsoort bestaan, maar ook zijn samengesteld uit meerdere houtsoorten of producten.
Het gebruik van duurzaam hout, dat is verkregen uit duurzaam beheerde bossen, draagt zo bij aan het in stand houden van bos en het vergroten van het volume CO2 wat daarin wordt en ligt opgeslagen.
Totaal bijdrage aan CO2 reductie
De ambities van de houtsector op het gebied van inzet van duurzaam hout, resulteren in een klimaatwinst van bijna 0.3 megaton per jaar. En dan is de opslag van CO2 in hout in deze analyse nog niet eens meegenomen.
Hoe je duurzaam hout herkent
Ontbossing zorgt op jaarbasis voor 15% van de wereldwijde CO2-uitstoot en speelt dus een grote rol in klimaatverandering. Dit kan worden voorkomen door duurzaam hout te gebruiken. Je herkent duurzaam hout aan de FSC-, PEFC-, MTCS-, Keurhout- en STIP-keurmerken.
Deze keurmerken zorgen ervoor dat bossen door middel van verantwoord bosbeheer behouden kunnen blijven. Verantwoord bosbeheer staat voor bescherming van het leefgebied van planten en dieren, en respect voor de rechten van lokale bevolking en bosarbeiders. Maar ook op hout oogsten mét behoud van het bos. Dit hout wordt vervolgens tot aan de consument gevolgd, wat herkenbaar is aan het keurmerk.
“Geen enkel ander keurmerk eist wat STIP garandeert: een STIP-bedrijf koopt uitsluitend verantwoord geproduceerd hout en verkoopt dat dus ook.” – Oscar van Doorn (STIP)
Michel Dieleman is eigenaar van Timmerfabriek Dieleman. Dit bedrijf verzorgt al 110 jaar alles wat met houten kozijnen te maken heeft. Met een team van 40 mensen werkt Dieleman voor zowel zzp’ers die klussen uitvoeren bij particulieren als voor grote aannemers met nieuwbouwprojecten van honderden woningen. Zo leverde het bedrijf de houten kozijnen voor onder andere een groot woningbouwproject in Wateringen en bij de wijk Vroondaal in Den Haag.
Een ander project waar Dieleman nauw bij betrokken was, is de circulaire bouw van kinder- en jeugdzorgkliniek Ithaka in Kloetinge. Dit gebouw is voor een groot deel gemaakt van bouwmaterialen uit een bestaand pand dat gesloopt moest worden. Een mooi voorbeeld van een circulair bouwproject. Wij vroegen Michel naar zijn visie op circulair bouwen en de rol van hout die hij hierin ziet.
Waarom is circulair bouwen volgens jou zo belangrijk?
Michel: “De laatste jaren is het meer dan ooit duidelijk dat de aarde overbelast is. We nemen alleen, en geven niets terug. We leven in een wegwerpmaatschappij en staan nauwelijks stil bij de gevolgen die onze keuzes achter de schermen hebben. Dit is een onhoudbare situatie. Als we een goed toekomstperspectief willen voor onze kinderen, moeten we in actie komen. Het lijkt gelukkig zo dat steeds meer mensen deze noodzaak voelen. Toch merk ik dat er in de praktijk nog weinig concrete actie wordt ondernomen.”
Hoe komt het volgens jou dat er wel aandacht is, maar er in de praktijk nog weinig mee gebeurt?
“Dat begint met een gebrek aan bewustzijn over de gevolgen van keuzes die je als individu maakt. Als voorbeeld neem ik de materiaalkeuze voor kozijnen. Laat je lekkende olievelden (kunststof), gigantische ertsmijnen (aluminium) of een vers geplant boompje (hout) achter? Veel kleine keuzes maken één groot verschil. Daarnaast ontbreekt een definitie van circulariteit. Wat is het precies en hoe bereiken we dat als branche? Hier ligt wat mij betreft een taak voor de overheid: bepaal wat circulair bouwen is, zodat we het tastbaar kunnen maken.”
Welke rol spelen houten kozijnen in circulair bouwen?
“Volgens mij werkt circulair bouwen met hout naar twee kanten. Aan de ene kant is hout een grondstof die zichzelf blijft vernieuwen. Zolang je kiest voor duurzaam geproduceerd hout, blijft de cirkel gesloten. Je geeft terug wat je neemt: voor elke gekapte boom, wordt minstens één nieuwe geplant.”
Zolang je kiest voor duurzaam geproduceerd hout, blijft de cirkel gesloten. Je geeft terug wat je neemt.
“Aan de andere kant speelt recycling een rol. Het hout dat je gebruikt tijdens het ‘eerste leven’, zet je nogmaals in met dezelfde toepassing. Is dat niet mogelijk, dan is upcycling een optie. Hout is immers een breed inzetbare basisgrondstof waar je alle kanten mee op kan. Van een houten deur die afgeschreven is, maak je een kozijn. Of iets anders. Denk aan een houten stoel, speelgoed of een snijplank. Als de tweede en derde levenscyclus doorlopen zijn, maak je van het hout een spaan- of vezelplaat. Zijn die stations ook gepasseerd, dan kan hout ingezet worden als biomassa. Zolang je evenveel bomen plant als je biomassa verwerkt, blijft de cirkel gesloten. Een extra voordeel is dat je niet met fysiek afval blijft zitten. Terwijl de plastic afvalberg continu doorgroeit.”
Dat klinkt positief. Maar is het in de praktijk lastig om circulair te bouwen met hout?
“Dat valt mee. Met de juiste detaillering en verbindingstechnieken zijn houten kozijnen makkelijk te demonteren en opnieuw toe te passen. Het is wel belangrijk dat hier al bij de eerste productie rekening mee wordt gehouden. Als onderdelen op een demontabele manier zijn verwerkt, kost het weinig energie om ze te recyclen. Circulariteit is volgens mij vooral een nieuwe manier van denken. Je moet je er bewust van zijn en het verschil willen maken. Dan is het namelijk goed te doen om duurzaam te bouwen.”
Circulariteit is vooral een nieuwe manier van denken. Je moet het verschil willen maken.
“Niet alleen bij nieuwbouw speelt circulariteit een rol, ook in bestaande bouw kunnen we vaker circulair denken. Bestaande houten kozijnen zijn bijvoorbeeld makkelijk aan te passen aan de normen van nu. Een nieuw raam is met wat kleine bewerkingen redelijk eenvoudig te plaatsen in een bestaand kozijn. Daardoor is een kozijn dat eigenlijk afgeschreven is, weer volledig bij de tijd. Tot slot is hout een materiaal dat eenvoudig te herstellen is bij schade. Een grote meerwaarde, omdat je daardoor een nog langere levensduur van houten kozijnen kunt bewerkstelligen.”
Er heersen nog altijd veel vooroordelen over het kappen van bomen. Wat vind je daarvan?
“Ik weet het, en ik doe mijn best om ze weg te nemen. Bij hout als bouwmateriaal zien veel mensen voor zich dat volledige bossen gekapt worden. Terwijl duurzaam bosbeheer juist bijdraagt aan het behoud van bos. Hoe groter de vraag naar duurzaam hout, hoe beter de bossen beschermd worden. Momenteel wordt veel bosgebied verbrand voor kortstondige landbouw of veeteelt. Als we het bos waarde geven door geld te betalen voor het hout, is dat niet meer aantrekkelijk. De bevolking haalt dan waarde uit het bos. Omdat bij duurzaam bosbeheer direct nieuwe bomen worden geplant, blijft die waarde behouden voor de toekomst.”
Hoe groter de vraag naar duurzaam hout, hoe beter de bossen beschermd worden.
“Ook hier werkt het dus twee kanten op. Aan de ene kant stoten we minder CO2 uit omdat er minder bomen worden verbrand, en aan de andere kant is er meer CO2-opname omdat er nieuwe bomen groeien. Als je kiest voor hout, maak je dus op meerdere punten het verschil. En dan heb ik het nog niet eens over het sociale aspect van duurzaam bosbeheer. Hoe groter de vraag naar duurzaam hout, hoe meer welvaart voor de lokale bevolking en hoe hoger de levenskwaliteit.”
Ook over het onderhoud van houten kozijnen heersen vooroordelen. Hoe probeer je die weg te nemen?
“Klopt, mensen lijken soms te denken dat een houten kozijn na vijf jaar in de gevel uit elkaar valt van ellende. Maar dat is allang niet meer zo. Onze kozijnverbindingen en laksystemen zijn zo ingrijpend verbeterd dat de onderhoudsfrequentie enorm laag is. Vanuit het oogpunt van Total Cost of Ownership (TCO) en de Levens Cyclus Analyse (LCA) is hout juist veruit het aantrekkelijkste materiaal om te gebruiken voor kozijnen. Het uitvoeren van onderhoud is puur een meerwaarde: hoe zorgvuldiger je hiermee omgaat, hoe langer je product meegaat. Overigens is geen enkel materiaal onderhoudsvrij. Ook kunststof en aluminium hebben onderhoud nodig, net als hout.”
Circulair bouwen met hout: de toekomst begint nu
Het verhaal van Michel laat zien dat er met hout in de bouw meteen grote sprongen te maken zijn op het gebied van duurzaamheid. Zo blijkt uit onderzoek dat we door te bouwen met hout, de CO2-uitstoot bij nieuwbouwprojecten met maar liefst 42% kunnen verlagen. Daarnaast passen houten kozijnen op twee manieren binnen de circulaire gedachte: het materiaal is hernieuwbaar en hout is bij uitstek geschikt voor recycling en upcycling.
Door te kiezen voor houten kozijnen maak je niet alleen voor jezelf een slimme beslissing, maar draag je ook bij aan een duurzame wereld. Toch zijn er nog flinke stappen te zetten. Michel roept de overheid op om een eenduidige definitie van circulariteit te maken. Dat maakt circulair bouwen tastbaar voor veel meer mensen, waardoor de vraag naar hout ongetwijfeld toeneemt.
