Hout is al eeuwenlang het meest gebruikte bouwmateriaal ter wereld, maar ook een van de meest duurzame. Hout is een volledig biologisch materiaal, wat wil zeggen dat het hernieuwbaar is en van biologische oorsprong. Met andere woorden: bomen groeien ieder jaar en kleine bomen worden groot. Hout is daarmee van nature een cyclisch materiaal. In vergelijking met andere traditionele bouwmaterialen is het een energie-efficiënte en milieuvriendelijke grondstof. Duurzaam hout kan dan ook een belangrijke bijdrage leveren aan klimaatdoelstellingen. Maar hoe zit het eigenlijk met het gebruik van duurzaam hout in Nederland? In dit artikel benoemen we de feiten over duurzaam hout en het klimaat.
Nederland is koploper
83% van het hout dat in Nederland wordt gebruikt is aantoonbaar duurzaam. Daarmee is Nederland koploper in Europa. Het percentage duurzaam geproduceerd hout dat wordt geïmporteerd door leden van de Koninklijke VVNH lag in 2017 zelfs op 92%.
Nederland is voor ongeveer 85% tot 90% van haar houtbehoefte afhankelijk van import. Het grootste gedeelte van het door Nederland geïmporteerde hout komt uit Europa (76%), gevolgd door Zuid-Amerika (13%), Noord-Amerika (8%), Azië (2%) en Afrika (0,7%).
Duurzaam bosbeheer
Hout mag pas duurzaam worden genoemd als het uit duurzaam beheerde bossen afkomstig is. Bij duurzaam bosbeheer wordt het hout op een verantwoorde manier geoogst, zodat alle bosfuncties behouden blijven. Dit houdt in dat het gebruik van bosproducten geen gevaar oplevert voor de duurzame instandhouding van het bos. Het bos krijgt de tijd weer bij te groeien en te herstellen. Ook de arbeidsomstandigheden van bosarbeiders en de rechten van de bewoners van het bos zijn een belangrijk onderdeel van duurzaam bosbeheer. Door middel van boscertificering wordt aangetoond dat het bos duurzaam wordt beheerd.
Wereldwijd is 435 mega hectare van het bosoppervlakte gecertificeerd. Dat is ongeveer 20% van het totaal aan bos waar hout wordt geoogst. Het gecertificeerde bosoppervlak in Europa ligt op 102 mega hectare, gelijk aan ongeveer 47% van het Europese bosareaal. Hoewel certificering toeneemt, zijn we er dus nog lang niet.
Door het gebruik van hout uit een duurzaam bos krijgt het bos een economische waarde. Dit draagt bij aan bescherming van het bos tegen omvorming naar andere vormen van landgebruik, zoals palmolieplantages of grond voor veeteelt. Een boseigenaar weet zich door duurzaam bosbeheer te verzekeren van inkomsten. Niet alleen nu, maar door de aangroei ook in de toekomst.
Duurzaam hout in de woningbouw
De houtsector heeft de ambitie om jaarlijks 10.000 woningen met houtskeletbouw te realiseren. Per jaar levert dit een reductie op van 6% in CO2-equivalenten. Eén CO2-equivalent staat gelijk aan het effect dat de uitstoot van 1 kilogram CO2 heeft. Door in die woningen ook duurzaam hout te gebruiken voor andere toepassingen (zoals kozijnen en deuren) kan de reductie verder verhoogd worden naar bijna 11%. De keuze voor houten deuren en houten kozijnen levert dus nog eens 5% extra reductie op. Een heldere reden om te kiezen voor natuurlijk hout in plaats van kunstmatig gefabriceerde grondstoffen.
Opslag van CO2 in hout
Naast het vermijden van broeikasgasemissies, ligt er ook CO2 (koolstof) in houtmateriaal opgeslagen. Per kubieke meter hout bedraagt dit ongeveer 1 ton CO2 . De exacte opslag capaciteit hangt af van de houtsoort. Producten kunnen uit één houtsoort bestaan, maar ook zijn samengesteld uit meerdere houtsoorten of producten.
Het gebruik van duurzaam hout, dat is verkregen uit duurzaam beheerde bossen, draagt zo bij aan het in stand houden van bos en het vergroten van het volume CO2 wat daarin wordt en ligt opgeslagen.
Totaal bijdrage aan CO2 reductie
De ambities van de houtsector op het gebied van inzet van duurzaam hout, resulteren in een klimaatwinst van bijna 0.3 megaton per jaar. En dan is de opslag van CO2 in hout in deze analyse nog niet eens meegenomen.
Hoe je duurzaam hout herkent
Ontbossing zorgt op jaarbasis voor 15% van de wereldwijde CO2-uitstoot en speelt dus een grote rol in klimaatverandering. Dit kan worden voorkomen door duurzaam hout te gebruiken. Je herkent duurzaam hout aan de FSC-, PEFC-, MTCS-, Keurhout- en STIP-keurmerken.
Deze keurmerken zorgen ervoor dat bossen door middel van verantwoord bosbeheer behouden kunnen blijven. Verantwoord bosbeheer staat voor bescherming van het leefgebied van planten en dieren, en respect voor de rechten van lokale bevolking en bosarbeiders. Maar ook op hout oogsten mét behoud van het bos. Dit hout wordt vervolgens tot aan de consument gevolgd, wat herkenbaar is aan het keurmerk.
“Geen enkel ander keurmerk eist wat STIP garandeert: een STIP-bedrijf koopt uitsluitend verantwoord geproduceerd hout en verkoopt dat dus ook.” – Oscar van Doorn (STIP)
Michel Dieleman is eigenaar van Timmerfabriek Dieleman. Dit bedrijf verzorgt al 110 jaar alles wat met houten kozijnen te maken heeft. Met een team van 40 mensen werkt Dieleman voor zowel zzp’ers die klussen uitvoeren bij particulieren als voor grote aannemers met nieuwbouwprojecten van honderden woningen. Zo leverde het bedrijf de houten kozijnen voor onder andere een groot woningbouwproject in Wateringen en bij de wijk Vroondaal in Den Haag.
Een ander project waar Dieleman nauw bij betrokken was, is de circulaire bouw van kinder- en jeugdzorgkliniek Ithaka in Kloetinge. Dit gebouw is voor een groot deel gemaakt van bouwmaterialen uit een bestaand pand dat gesloopt moest worden. Een mooi voorbeeld van een circulair bouwproject. Wij vroegen Michel naar zijn visie op circulair bouwen en de rol van hout die hij hierin ziet.
Waarom is circulair bouwen volgens jou zo belangrijk?
Michel: “De laatste jaren is het meer dan ooit duidelijk dat de aarde overbelast is. We nemen alleen, en geven niets terug. We leven in een wegwerpmaatschappij en staan nauwelijks stil bij de gevolgen die onze keuzes achter de schermen hebben. Dit is een onhoudbare situatie. Als we een goed toekomstperspectief willen voor onze kinderen, moeten we in actie komen. Het lijkt gelukkig zo dat steeds meer mensen deze noodzaak voelen. Toch merk ik dat er in de praktijk nog weinig concrete actie wordt ondernomen.”
Hoe komt het volgens jou dat er wel aandacht is, maar er in de praktijk nog weinig mee gebeurt?
“Dat begint met een gebrek aan bewustzijn over de gevolgen van keuzes die je als individu maakt. Als voorbeeld neem ik de materiaalkeuze voor kozijnen. Laat je lekkende olievelden (kunststof), gigantische ertsmijnen (aluminium) of een vers geplant boompje (hout) achter? Veel kleine keuzes maken één groot verschil. Daarnaast ontbreekt een definitie van circulariteit. Wat is het precies en hoe bereiken we dat als branche? Hier ligt wat mij betreft een taak voor de overheid: bepaal wat circulair bouwen is, zodat we het tastbaar kunnen maken.”
Welke rol spelen houten kozijnen in circulair bouwen?
“Volgens mij werkt circulair bouwen met hout naar twee kanten. Aan de ene kant is hout een grondstof die zichzelf blijft vernieuwen. Zolang je kiest voor duurzaam geproduceerd hout, blijft de cirkel gesloten. Je geeft terug wat je neemt: voor elke gekapte boom, wordt minstens één nieuwe geplant.”
Zolang je kiest voor duurzaam geproduceerd hout, blijft de cirkel gesloten. Je geeft terug wat je neemt.
“Aan de andere kant speelt recycling een rol. Het hout dat je gebruikt tijdens het ‘eerste leven’, zet je nogmaals in met dezelfde toepassing. Is dat niet mogelijk, dan is upcycling een optie. Hout is immers een breed inzetbare basisgrondstof waar je alle kanten mee op kan. Van een houten deur die afgeschreven is, maak je een kozijn. Of iets anders. Denk aan een houten stoel, speelgoed of een snijplank. Als de tweede en derde levenscyclus doorlopen zijn, maak je van het hout een spaan- of vezelplaat. Zijn die stations ook gepasseerd, dan kan hout ingezet worden als biomassa. Zolang je evenveel bomen plant als je biomassa verwerkt, blijft de cirkel gesloten. Een extra voordeel is dat je niet met fysiek afval blijft zitten. Terwijl de plastic afvalberg continu doorgroeit.”
Dat klinkt positief. Maar is het in de praktijk lastig om circulair te bouwen met hout?
“Dat valt mee. Met de juiste detaillering en verbindingstechnieken zijn houten kozijnen makkelijk te demonteren en opnieuw toe te passen. Het is wel belangrijk dat hier al bij de eerste productie rekening mee wordt gehouden. Als onderdelen op een demontabele manier zijn verwerkt, kost het weinig energie om ze te recyclen. Circulariteit is volgens mij vooral een nieuwe manier van denken. Je moet je er bewust van zijn en het verschil willen maken. Dan is het namelijk goed te doen om duurzaam te bouwen.”
Circulariteit is vooral een nieuwe manier van denken. Je moet het verschil willen maken.
“Niet alleen bij nieuwbouw speelt circulariteit een rol, ook in bestaande bouw kunnen we vaker circulair denken. Bestaande houten kozijnen zijn bijvoorbeeld makkelijk aan te passen aan de normen van nu. Een nieuw raam is met wat kleine bewerkingen redelijk eenvoudig te plaatsen in een bestaand kozijn. Daardoor is een kozijn dat eigenlijk afgeschreven is, weer volledig bij de tijd. Tot slot is hout een materiaal dat eenvoudig te herstellen is bij schade. Een grote meerwaarde, omdat je daardoor een nog langere levensduur van houten kozijnen kunt bewerkstelligen.”
Er heersen nog altijd veel vooroordelen over het kappen van bomen. Wat vind je daarvan?
“Ik weet het, en ik doe mijn best om ze weg te nemen. Bij hout als bouwmateriaal zien veel mensen voor zich dat volledige bossen gekapt worden. Terwijl duurzaam bosbeheer juist bijdraagt aan het behoud van bos. Hoe groter de vraag naar duurzaam hout, hoe beter de bossen beschermd worden. Momenteel wordt veel bosgebied verbrand voor kortstondige landbouw of veeteelt. Als we het bos waarde geven door geld te betalen voor het hout, is dat niet meer aantrekkelijk. De bevolking haalt dan waarde uit het bos. Omdat bij duurzaam bosbeheer direct nieuwe bomen worden geplant, blijft die waarde behouden voor de toekomst.”
Hoe groter de vraag naar duurzaam hout, hoe beter de bossen beschermd worden.
“Ook hier werkt het dus twee kanten op. Aan de ene kant stoten we minder CO2 uit omdat er minder bomen worden verbrand, en aan de andere kant is er meer CO2-opname omdat er nieuwe bomen groeien. Als je kiest voor hout, maak je dus op meerdere punten het verschil. En dan heb ik het nog niet eens over het sociale aspect van duurzaam bosbeheer. Hoe groter de vraag naar duurzaam hout, hoe meer welvaart voor de lokale bevolking en hoe hoger de levenskwaliteit.”
Ook over het onderhoud van houten kozijnen heersen vooroordelen. Hoe probeer je die weg te nemen?
“Klopt, mensen lijken soms te denken dat een houten kozijn na vijf jaar in de gevel uit elkaar valt van ellende. Maar dat is allang niet meer zo. Onze kozijnverbindingen en laksystemen zijn zo ingrijpend verbeterd dat de onderhoudsfrequentie enorm laag is. Vanuit het oogpunt van Total Cost of Ownership (TCO) en de Levens Cyclus Analyse (LCA) is hout juist veruit het aantrekkelijkste materiaal om te gebruiken voor kozijnen. Het uitvoeren van onderhoud is puur een meerwaarde: hoe zorgvuldiger je hiermee omgaat, hoe langer je product meegaat. Overigens is geen enkel materiaal onderhoudsvrij. Ook kunststof en aluminium hebben onderhoud nodig, net als hout.”
Circulair bouwen met hout: de toekomst begint nu
Het verhaal van Michel laat zien dat er met hout in de bouw meteen grote sprongen te maken zijn op het gebied van duurzaamheid. Zo blijkt uit onderzoek dat we door te bouwen met hout, de CO2-uitstoot bij nieuwbouwprojecten met maar liefst 42% kunnen verlagen. Daarnaast passen houten kozijnen op twee manieren binnen de circulaire gedachte: het materiaal is hernieuwbaar en hout is bij uitstek geschikt voor recycling en upcycling.
Door te kiezen voor houten kozijnen maak je niet alleen voor jezelf een slimme beslissing, maar draag je ook bij aan een duurzame wereld. Toch zijn er nog flinke stappen te zetten. Michel roept de overheid op om een eenduidige definitie van circulariteit te maken. Dat maakt circulair bouwen tastbaar voor veel meer mensen, waardoor de vraag naar hout ongetwijfeld toeneemt.
