Circulariteit en duurzaamheid zijn voor architect Martin Huiskes van LKSVDD architecten geen loze begrippen. Hoe dat er in de praktijk uit kan zien, bewijst woningcorporatie De Woonplaats met een project van zeven circulaire sociale huurwoningen in Enschede met een hoofdrol voor hergebruikte gevelbekleding en houten kozijnen. Huiskes zet zich in voor verlenging van de levensduur van bouwmaterialen. “Als ik de keuze heb, ga ik voor hout. Ik raad iedere architect aan om eens met een sloper over hergebruik te praten.”

Tijdens een door HOUT100% georganiseerd tafelgesprek met kozijnfabrikanten, onderhoudsbedrijven en ontwerpers, zette architect Martin Huiskes van LKSVDD architecten uit Enschede het helder uiteen. De bouw en zijn beroepsgroep moeten veranderen. Meer oog voor de gemaakte keuzes op langere termijn, een kleinere CO2-voetafdruk, het verlengen van de levensduur van materialen door hergebruik daarvan en het sluiten van de kringloop. Je kunt er allerlei benamingen aan geven: duurzaam, groen circulair, maar Martin Huiskes spreekt het liefst over ‘volhoudbaarheid’. We moeten het op deze planeet ‘vol houden’ met de bronnen die we hebben. Het is een integrale benadering van techniek, omgeving, natuur en welzijn met slim gebruik van materialen en systemen en sluiting van kringlopen. Zie een verslag van het tafelgesprek hier.

Circulair
Huiskes kreeg in de wijk Stroikslanden in Enschede de kans zeven sociale huurwoningen te realiseren die zoveel mogelijk circulair en met hergebruikte materialen zijn gebouwd. Woningcorporatie De Woonplaats gaf Bouwonderneming Oude Wolbers, Ter Steege Advies & Innovatie, Van der Geest Vastgoedonderhoud, LKSVDD Architecten, Prefab NL, Lucassen Bouwconstructies en Loohuis Installatiegroep opdracht om samen de circulaire woningen verder uit te werken en te bouwen. Het leidde tot een uniek contract en circulaire oplossingen. Huiskes: “Met al die disciplines aan tafel leer je ontzettend veel van elkaar. De eerste vraag: moeten we het bestaande blok van zeven woningen helemaal slopen of is hergebruik mogelijk? Om te kunnen voldoen aan de nieuwbouweisen en het PvW (Programma van wensen) moest er erg veel nieuw materiaal toe worden gevoegd. Nieuwbouw in houtskeletbouw was beter. Toen is geïnventariseerd wat er aan materiaal herbruikbaar was. De oude dakisolatie is hergebruikt voor de vloerisolatie op de begane grondvloer. De oude fundering is behouden en de stenen bergingen kregen een tweede leven. De woningen zijn ‘losmaakbaar’ gebouwd: het casco is gescheiden van schil, installaties en inbouw. Zo kan het na verloop van tijd eenvoudig gemuteerd en uiteindelijk volledig gedemonteerd worden. Leidingplaatvloeren ontbreken. “We hebben een gebouw gemaakt van hetzelfde gewicht als voorheen om de fundering te kunnen hergebruiken. Door dat in hout te doen konden we van een eenlaags- naar een tweelaags gebouw gaan.”

Zeven sociale huurwoningen in de wijk Stroikslanden in Enschede

Hergebruikte houten kozijnen
De achtergevel van het project bestaat uit hergebruikt lariks. De zijgevels uit ‘esthetisch afgekeurde’ gevelplaten die op maat zijn herzaagd. En hoewel het niet te zien is, zijn ook een deel van de houten kozijnen in het project aan een tweede leven begonnen. Door een fout in de maatvoering bij en ander project zouden die in de container verdwijnen. “Zo besparen de woningen bijna de helft van de CO2-uitstoot ten opzichte van vergelijkbare, traditioneel gebouwde woningen met eenzelfde energieconcept”, zegt Huiskes niet zonder trots.

Corporatiewereld
“Duurzaamheidsexpert en schrijver Ronald Rovers, een beetje een held van me, zegt: ‘Iets is pas circulair als de bron hersteld is’. Als fabrikanten kunnen bewijzen dat ze materialen gebruiken die zo lang gebruikt kunnen worden tot de bron hersteld is, dan praat je in mijn optiek over volhoudbaarheid of circulariteit. In tijd is dat voor een mens alleen te bevatten als het gaat om hergroeibare grondstoffen zoals hout. Al het andere verlengt de levensduur vooral met recycling. Als ik de keuze heb, ga ik voor hout”, zegt Huiskes. “Ik merk met name in de corporatiewereld een enorme beweging naar hout. Kunststof kozijnen waren twintig jaar geleden bijna standaard. Nu worden meer en meer weer houten kozijnen teruggeplaatst. De markt, maar ook de architect, heeft richting opdrachtgever behoefte aan een goede afwegingsmatrix met logistiek, esthetiek, onderhoud, energiehuishouding, vergroening en restwaarde van een gebouw. Als je een gebouw maakt waarvan je zeker weet dat de restwaarde verkoopbaar is, doe je de investering”.

Als ik de keuze heb, ga ik voor hout.

Rethink, redesign, reconstruct
De architect pleit voor ‘omdenken’. “Ons bureau vindt dat er met duurzaamheidsmaatregelen geld verdiend kan worden. Er zijn rond bouwwerken allerlei maatregelen te bedenken die én goed zijn voor het milieu én voor de maatschappij én voor de mens. Een gezond gebouw zorgt voor minder ziekteverzuim. Mensen gaan met plezier naar hun werk. Het is aantrekkelijk voor uitstraling en je klanten. Wij slaan de bouw momenteel dood door alleen te kijken naar het potje met geld (de stichtingskosten) en de manier om op de korte termijn zoveel mogelijk geld te verdienen, terwijl het gaat om waarde toe te voegen om het uiteindelijk langer met elkaar te kunnen ‘volhouden’. Het kan anders. Rethink, redesign, reconstruct.”

‘Omdenken’ geldt naar zijn mening ook voor de regelgeving. “De berekening van de Milieuprestatie Gebouwen (MPG) en de levenscycluswaarden kloppen van geen kant. Hoe kan een aluminium kozijn in de MPG net zo goed scoren als een kozijn gemaakt van Europees naaldhout. Wie kan mij dat uitleggen? Ook als een aluminium kozijn voor 85% bestaat uit gerecycled aluminium, blijft het aluminium, gedolven uit mijnbouw met aantasting en vervuiling van het landschap tot gevolg. Het kan in mijn optiek van volhoudbaarheid niet dat Europees hout uit Europees bos, hernieuwbaar en bijdragend aan de biodiversiteit op eenzelfde score uitkomt. Die score moet veel lager zijn.”

Belasting op arbeid
De belofte van het Rijk om de belasting op arbeid te verlagen en die op milieuonvriendelijke producten te verhogen ziet hij graag doorgetrokken naar voeding en de materialisatie van gebouwen. “En dan zal hout vleugels krijgen. Nu ben ik in een circulair gebouw met hergebruik tien tot vijftien procent duurder uit door het verzamelen van hergebruikte materialen. Doordat je arbeid moet stoppen in iets dat je zorgvuldig moet oogsten, geschikt moet maken, bijv. ontspijkeren, op maat maken, betaal je meer voor oud dan voor nieuw. Verlaging van belasting op arbeid en verhoging op nieuwe maagdelijke materialen kan een kanteling teweegbrengen voor circulair bouwen. Dan kunnen wij als architect ook anders gaan shoppen.”

Sloper
Bouwmaterialen zijn schaars en moeilijk te krijgen. Huiskes zit tegenwoordig voor het realiseren van projecten meer en meer met slopers en onderhoudsbedrijven aan tafel. “Ja dat is erg leuk. Een sloper weet waar hij zijn materialen moet halen. Hij weet hoe het ‘geoogst’ kan worden en daarmee ook hoe ik het weer in elkaar moet zetten. Hij kent de restwaardes en we leren beiden veel van elkaar. Goed onderhoud is alles en vaak belangrijker dan de gekozen houtsoort. Dat heb ik van het onderhoudsbedrijf geleerd. De onderhoudcyclus van hardhout is niet veel anders dan die voor naaldhout. Ja, zonder onderhoud heeft hardhout een iets langere levensduur dan naaldhout. Bij vuren kozijnen moet er ter bescherming een alu of kunststof neuslat op en moet je de dorpel beschermen. Als je dat doet samen met planmatig onderhoud, dan gaat vuren net zo lang mee als hardhout.”

350 jaar
Hergebruik van hout zou moeten worden gestimuleerd. “Timmerfabrieken die om wat voor reden dan ook kozijnen over hebben, moeten ze op hun site aanbieden. Daar kunnen we wel wat mee. In ieder geval niet weggooien. Afhankelijk van de toepassing kun je hout gemakkelijk 350 jaar gebruiken. Een houten balk gaat in een woning volgens de MPG zo’n 70 jaar mee. Hergebruik na sloop maakt de levensduur van een houten balk dus 140 jaar. Daarna is er uitstekend kozijnhout van te maken en van een kozijn na decennia gemakkelijk latten. En daarna kan het kozijn nog een keer tot isolatiemateriaal worden versnipperd. Voorwaarde is wel dat je het hout zo schoon mogelijk houdt. Van der Geest Vastgoedonderhoud is daarvoor aan het experimenteren met lijnolieverf. Ze willen het laten certificeren en lopen tegen een muur omdat de akker met lijnzaad een agrarische bestemming voor voedselverbouw heeft en dat hoger wordt ‘gewaardeerd’. Onbegrijpelijk. Dat is weer zo’n systeemfout in de regelgeving die er zo snel mogelijk uitgehaald moet worden.”

Gevraagd naar de herkomst van zijn bevlogenheid zegt Huiskes: “Op de lagere school kreeg ik al inzicht hoeveel beter wij het hier hebben dan elders. Ik ging toen al de deuren langs om geld op te halen voor de arme kinderen in Afrika. Daar is mijn idealistische bevlogenheid voor een volhoudbare wereld ontstaan. Ik erger me bont-en-blauw aan mensen die vinden dat we het hier niet goed hebben. Met wie vergelijk je je dan? Als je de manier waarop je naar dingen kijkt verandert, veranderen de dingen waarnaar je kijkt’. Die uitspraak van Wayne Dyer is voor mij een leidraad: ‘Anders kijken’ is wat we moeten doen. Ook in de bouw.”